Het ligt aan de executieve functies hoor je vaak wanneer hoogbegaafde kinderen niet goed functioneren in de klas. Natuurlijk is ook mogelijk dat jouw kind bijvoorbeeld niet start met een opdracht doordat een opdracht niet duidelijk is, dat de motivatie ontbreekt. Of dat jouw kind bang is om het fout te doen, faalangst heeft, en dan kan je maar beter niet beginnen. Maar hierover later meer.
Executieve functies zijn bepalend voor het gedrag en het denken, ook bij hoogbegaafden. Maar om ze te kunnen ontwikkelen heb je wel de juiste situatie of het juiste materiaal nodig.
Executieve functies vormen, simpel gesteld, het managementsysteem van onze hersenen. Deze mentale functies helpen je om structuur aan te brengen in het uitvoeren van de vele taken die bij het dagelijks leven horen. Ze ondersteunen je bijvoorbeeld bij het nemen van beslissingen, organiseren, plannen.
Bij het monitoren van prestaties en het kiezen van het juiste moment om ergens mee te beginnen, te stoppen of een stapje bij te zetten. Executieve functies zijn dus verantwoordelijk voor het reguleren van je gedachten, emoties en gedrag.
Je kan executieve functies vergelijken met de rol van een dirigent in een orkest. De dirigent leidt, stuurt en combineert de diverse leden van het orkest.
Hij geeft aanwijzingen, zodat de muzikanten weten wanneer ze moeten beginnen met spelen, hoe snel of langzaam ze moeten spelen. Hoe hard of zacht, en wanneer ze moeten stoppen. Zonder de dirigent zou de muziek een stuk minder mooi en gepolijst klinken.
Zonder beheersing van de executieve functies zullen acties minder, doelgericht en taakgericht zijn en wellicht wat chaotisch.
De ‘koude’ executieve functies hebben betrekking op het gebruik van bepaalde denkvaardigheden waarmee je doelen kiest en realiseert of waarmee je oplossingen voor problemen bedenkt. Bijvoorbeeld: plannen, organiseren, timemanagement, werkgeheugen en metacognitie
Werkgeheugen: informatie in je geheugen houden bij het uitvoeren van complexe taken
Organisatie: informatie en materialen ordenen volgens een bepaald systeem
Metacognitie: een stapje terug doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren.
De ‘warme’ executieve functies hebben betrekking op het gebruik van vaardigheden die je gedrag aansturen of aanpassen. Bijvoorbeeld: reactie-inhibitie, emotieregulatie, volgehouden aandacht. Maar ook taakinitiatie, flexibiliteit en doelgericht doorzettingsvermogen.
Om je executieve functies te ontwikkelen heb je wel de juiste omstandigheden nodig, een stimulerende leeromgeving en duidelijk leerdoelen waarvoor je echt moeite moet doen en moet doorzetten. Uit onderzoek blijkt dat hoogbegaafde kinderen meer moeite moeten doen en echt moeten doorzetten bij het leren bespelen van een muziekinstrument dan in het reguliere onderwijs. Uiteraard is dit van een aantal factoren afhankelijk.
Executieve functies zijn wel aangeboren, maar bij de geboorte nog niet uitontwikkeld. Als je begrijpt hoe deze vaardigheden zich ontwikkelen gedurende de kindertijd krijg je een beter inzicht in de mate waarin je kind zich kan beheersen. Hierdoor kan je als volwassene beter beoordelen hoeveel steun en structuur er nodig is.
Hoewel de eerste executieve functies zich ontwikkelen in de vroege kindertijd bereiken ze pas halverwege of tegen het eind van de adolescentie een redelijk ontwikkelingsniveau.
Onderstaande specifieke taak of gedrag zouden kinderen op een bepaalde leeftijd kunnen uitvoeren.
Simpele opdracht uitvoeren (pak je schoenen even uit de gangkast), onder begeleiding opruimen, eenvoudige huishoudelijke taak zoals bord naar de keuken brengen. Ook gedrag controleren zodat je kind niet zomaar de straat op rent en van het speelgoed van een ander kind af kan blijven vallen hieronder
Complexere opdracht (twee tot drie aanwijzingen), kamer opruimen, eenvoudige huishoudelijke taak (bed opmaken) met aanmoediging. Max. 20 minuten maken van een huiswerkopdracht, een beslissing nemen over de bestemming van je zakgeld en je houden aan veiligheidsregels.
Opdracht uitvoeren met enige vertraging (na schooltijd iets doen), huishoudelijke taak van 15 min. zoals bladeren aanharken of tafel afruimen, boeken meenemen. Maar ook huiswerk max. 1 uur maken, eenvoudig schoolproject plannen, veranderd schema door buitenschoolse activiteiten in de gaten houden, geld sparen en gedrag controleren waardoor je woedeaanvallen kan beheersen.
Dagelijkse verantwoordelijkheid huishoudelijke taak zoals de vaatwasser uitruimen, oppassen tegen betaling, systeem voor organisatie huiswerk, bijhouden complexe planning voor school zoals wisselen van lokaal, langetermijnproject plannen, tijdsplanning in de gaten houden en houden aan de regels
Effectief huiswerk maken, aanpassing doorvoeren op feedback, langetermijndoel bepalen en verfijnen. Het stellen van subdoelen, goed gebruik van vrije tijd en onderdrukken van roekeloos en gevaarlijk gedrag.
1. Vragenlijst executieve functies voorschoolse en kleuterleeftijd
2. Vragenlijst executieve functies 6 tot 8 jaar
3. Vragenlijst executieve functies 9 tot 11-jaar
4. Vragenlijst executieve functies 12-14 jaar
Na het testen van de sterke en zwakke executieve functies van je kind kom je zelf als ouder aan de beurt, want ook jouw vaardigheden spelen zeker een rol. Vragenlijst executieve functies voor ouders.
Als jouw sterke kanten overeenkomen met de zwakke kanten van je kind, dan kun je gefrustreerd raken door zijn zwakke kanten.
Probeer je kind over te halen om jouw hulp te accepteren, zodat hij niet continu vastloopt. Misschien hebben je kind en jijzelf wel dezelfde zwakke kanten. Zo kan het zijn dat zowel de moeder als het kind niet goed kunnen opruimen en de vader wel.
Wat kun je doen?
Als ouder weet je dat het echt geen onwil is, maar onmacht.
Dat je kind niet expres zijn huiswerk vergeet te maken, zijn tas maar neergooit of explodeert als iets niet gelijk lukt.
Zwakke executieve functies kunnen een belemmering vormen voor de uitvoering van schooltaken. Ze kunnen ook een belemmering vormen voor huishoudelijke taken of het omgaan met sociale situaties. Je kan dan een plan bedenken om deze executieve functie(s) te versterken.
Goede executieve functies zijn afhankelijk van vele factoren zoals de normale ontwikkeling van de verschillende hersengebieden en kansen om te leren en te oefenen. Wanneer een kind nooit zijn kamer hoeft op te ruimen en geen huishoudelijke taak heeft. Wanneer het voortdurend herinnerd wordt aan activiteiten en geen passend lesaanbod ontvangt, krijgt het eigenlijk geen gelegenheid om zijn zwakke executieve functies te oefenen.
Een hoge intelligentie impliceert niet automatisch evenredig ontwikkelde executieve functies.Voor het ontwikkelen van executieve functies is veel oefening nodig en juist vanwege hun hoge intelligentie hoeven met name de koude executieve functies bij hoogbegaafden niet zo snel aangesproken te worden.
Als dingen je vanwege je intelligentie gemakkelijk af gaan, dan hoef je namelijk ook minder lang je aandacht vast te houden of dingen uitvoerig te plannen en organiseren. Vaak zie je dat door structurele didactische ondervraging bepaalde executieve functies nauwelijks gebruikt worden.
Wat zo onhandig is om bij het hoogbegaafde kind op te merken ‘jij bent toch zo slim, hoe kan je dan de juiste boeken vergeten of waarom kan je je kamer niet netjes houden’? Dat heeft helemaal niets met hoogbegaafdheid te maken, maar alles met vaardigheden die je ontwikkelt door te oefenen.
Het bepaalt de manier waarop er omgegaan wordt met uitdagingen. Bij een groeimindset ga je ervan uit dat vaardigheden ontwikkelbaar zijn, terwijl bij een vaste mindset ervanuit gegaan wordt dat vaardigheden onveranderbaar zijn, wat je ook probeert.
Je mindset bepaalt hoe je omgaat met uitdaging, hondernissen, inspanning, kritiek en het succes van anderen
Mensen met een vaste mindset vinden het belangrijk;
Wanneer je dan een uitdaging aangaat dreigt de kans dat je fouten maakt en dat is vreselijk want dat laat zien dat je dom bent, zeker voor een hoogbegaafd kind. Ook willen zij geen moeite voor iets hoeven doen, want slimme mensen die hoeven dat natuurlijk niet. Een inspanning leveren, oefenen en hard werken dat is voor diegene die niet zo slim of goed zijn.
Hoe je kan helpen bij het versterken of aanleren van executieve functies
Bij het versterken of aanleren van een executieve functie kan je het beste aan de slag gaan met datgene wat de grootste impact heeft. Houd er dan wel rekening mee dat je instructie afhankelijk is van de aan te leren vaardigheid, de context en het ontwikkelingsniveau van je kind.
Wanneer we uitgaan van een kind dat zijn kamer niet opruimt en jij geeft als ouder de instructie dat het zijn kamer op moet ruimen kan je verschillende reacties krijgen.
1. Kind gaat door met dat wat het aan het doen was en negeert de instructie
2. Kind zegt ‘straks’ om het vervolgens niet te doen
3. Kind begint te klagen of barst in woede uit
4. Kind begint met opruimen, maar wordt dan afgeleid
Om effectief gebruik te maken van de executieve functies bedenken de ouders een plan
Nadat je kind heel vaak geduldig en begripvol begeleid is bij dit proces wordt de steun en toezicht geleidelijk verminderd. Dit kan door bijvoorbeeld picto’s als indirecte informatie om uiteindelijk de verantwoordelijkheid bij het kind te leggen.
Je instructie is dus afhankelijk van de aan te leren vaardigheid, de context en het ontwikkelingsniveau van het kind,
Om je hoogbegaafde kind goed voor te bereiden op de middelbare school is het belangrijk dat er gericht gewerkt wordt aan de ontoereikende vaardigheden. Hiervoor is het belangrijk dat leerkrachten geen vaste mindset hebben. Dat zij er niet vanuit gaan dat slimme kinderen de executieve vaardigheden ‘vanzelf’ beheersen. Belangrijk is ook een goede samenwerking tussen jouw kind, de ouders en de school.
Wanneer je kind niet goed voorbereid naar de middelbare school gaat kan het zijn dat je kind niet kan organiseren, plannen of op tijd aan een taak begint. Niet door kan zetten en zijn emoties niet de baas is wanneer het niet zo gaat zoals verwacht. Wanneer het niet voldoende blijkt wanneer je een beetje oplet, de stof begrijpt en het een keer doorneemt. Dit heeft grote invloed op het zelfvertrouwen, het zelfbeeld en de overtuigingen wat tot onderpresteren kan leiden.
Maak dan een afspraak om te bepalen of de training wat voor jou en je kind is
Irissenpad 27
3251 DA Stellendam
Nederland
Maak vandaag nog een afspraak
Stel me een vraag, boek een sessie, stuur me een mailtje, om door de bomen het bos weer te zien en ook jouw mogelijkheden (of die van je kind) te benutten. Ik help je graag!